De Loop van De Leij ten zuiden van Tilburg

Op de dag van vandaag is het Zuiden van Tilburg zo’n beetje het gebied wat we de stadsdelen Het Laar en Groenewoud noemen. Gedurende de afgelopen twintig jaar is er in verhouding tot andere delen van Tilburg relatief weinig bijgebouwd. Uitzondering hierop is bijvoorbeeld de verstedelijking van het gebied achter de Willem II kazerne, wat nu Willemskwartier gedoopt is. Het geheel is onderdeel van stadsdeel Het Laar. De historie beschouwend zien wat dat Groenewoud vanaf ca. 1974 ontwikkeld is. Tussen het zuiden van Tilburg en Goirle ligt het stroomgebied van De Leij.  Sterker nog, Groenewoud is ín het stroomgebied van De Leij gebouwd.

We gaan terug in de tijd, toen Het Laar en Groenewoud nog niet bestonden. De tijden waarin Tilburg nog relatief een kleine stad was met een gecentraliseerde stadskern en weinig tot geen agglomeraties. De tijd waarin stadsbebouwing nog geen of nauwelijks effect had op de loop van De Leij. Voortschrijdend door de tijd gaan we ‘terug’ naar het heden en gedurende deze reis zullen we gaan leren wat de stad Tilburg en haar bebouwing voor invloed had op de loop van De Leij.

In dit artikel gaan we dieper in op de loop van De Leij vanaf het punt dat De Leij onder de A58 naar het noord-oosten stroomt. De Leij stroomt vanaf de A58 langs Groenewoud en volgt zo de buitenste rand van Tilburg richt stadsdeel Jeruzalem, Moerenburg.

Vruuger – zoals rond 1900 De Leij stroomde

We springen meteen naar het jaar 1900, waar we al meteen het grootste verschil met het heden opmerken. Groenewoud, Broekhoven en Koningshoeven waren in die tijd slechts namen. Locatie-aanduidingen welke uit historische gebouwen of benamingen ontstaan zijn. Zo was er rond 1830 een herberg genaamd ‘Herberg aan het Groenewoud’.  Reeds in 1309 werd er al gesproken van Broechoven, het was een huis of hof, omringd door wellicht een motte. En zo ook het gebied ‘Oerle’, wat ook al redelijk vroeg zijn beslag vond als naam in 1385.

Zo rond 1900 is de Industriële Revolutie uitgesudderd, rond 1875 telde Tilburg zo’n 142 textielfabrieken! We zien dat de textielindustrie op dat moment nog volop bloeide en dat zie je ook terug in het gebied van De Leij. De Leij werd ‘misbruikt’ als watertoevoer, maar ook als afvoerput van vervuild water. Zat je concurrent stroomafwaarts, dan kon het goed zijn dat jij het als textielfabrikant met vervuild water moest doen.

Het vergelijk tussen 1900 en 1950 in beeld:

Als we beide afbeeldingen goed bestuderen, zien we in 1950 ten opzichte van 1900 weinig verandering in de loop van de Leij. De nu grote stadsdelen Groenewoud en Broekhoven waren slechts een bij elkaar geraapte verzameling huizen. Wat wel duidelijk te zien is dat herdgangen ook in 1950 nog duidelijk herkenbaar zijn. Broekhoven is één van de stadsdelen van Tilburg wat zich rondom een herdgang ontwikkeld heeft.

Maar als we écht goed kijken, zien we wel degelijk verandering! Kanalisering van De Leij vanaf de Hilvarenbeekse Weg naar het zuiden is in 1950 wel degelijk aan de orde, waar dat in 1900 nog niet zo was. De Leij is voornamelijk door agrariërs ‘recht’ gemaakt in de vroege jaren van 1900. Echter begin 1900 deed de ruilverkaveling ook zijn intrede. De overheid, maar ook de boeren waren van zins dat ruilverkaveling een remedie was tegen versnipperd landeigendom. Ruilverkaveling is gedurende de gehele 20ste eeuw een doorlopend proces geweest. Dit had ook effect op De Leij, haar bochten werden recht gemaakt. Rechte stukken land waren immers gemakkelijker te bewerken met machinerieën. 

Wat ook opvalt is dat veel bebossing die grensde aan De Leij weggehaald is. Ook hier werd extra stuk land ontgonnen om nog meer akkerbouw of veeteelt mogelijk te maken. We mogen dan ook wel stellen dat tot halverwege de 20ste eeuw, De Leij een redelijk onbezorgd bestaan had als het ging om landschapsinrichting en kanalisatie.